Wat betekent klimaatverandering voor de Caribische eilanden?
Klimaatverandering heeft grote impact op Nederland, maar nog groter op het Caribisch deel van ons koninkrijk. Op Aruba, Curaçao, Sint Maarten, Bonaire, Sint Eustatius en Saba kunnen tientallen vakantieresorts en belangrijke infrastructuur onder water komen te staan door de stijging van de zeespiegel. Daarnaast verwachten de eilanden meer droogte en zwaardere stormen. Hoe bereiden zij zich voor op de toekomst?
Eerst het slechte nieuws: klimaatverandering heeft grote gevolgen voor de Caribische eilanden. Ze zullen te maken krijgen met meer hitte, mogelijk een meter zeespiegelstijging in 2100, droogtes in de zomermaanden en meer schade door zwaardere cyclonen. Dit is slecht nieuws voor de natuur, het toerisme, de landbouw en visserij, de watervoorziening en cruciale voorzieningen als wegen, scholen en ziekenhuizen.
Nu al zijn de gevolgen goed te zien. Bijna een derde van het zeegras en bijna de helft van het koraal zijn verdwenen en verdere aftakeling gaat in rap tempo. Dat is niet alleen zonde, het betekent ook dat de kust minder goed bij elkaar gehouden wordt en de zee stukjes van de eilanden afknabbelt. Ook mangrovebossen verdwijnen snel, terwijl zij de kraamkamer en voedselgebied vormen voor veel dieren en ook nog eens de kust steviger maken en CO2 opslaan. Als in de toekomst nog meer natuur verdwijnt, verdwijnt bovendien een belangrijke inkomstenbron in de vorm van toerisme.
Verder is er nu al minder zoetwater beschikbaar als drinkwater en voor de landbouw. Er valt namelijk minder regen, door de hitte verdampt er meer en het zoetwater op het land wordt zout door de opkomende zee.
Klimaataanpak in de maak
De Caribische eilanden werken hard aan plannen om verdere problemen tegen te gaan en zich voor te bereiden op een stijgende zeespiegel. De plannen zijn echter nog redelijk vers en sommige zijn nog in ontwikkeling. De BES-eilanden (Bonaire, Sint Eustatius en Saba) hebben sinds 2020 het ‘Natuur- en milieubeleidsplan Caribisch Nederland 2020-2030’ en Curaçao lanceerde in 2024 de ‘Routekaart Klimaatstrategie: Kòrsou na kaminda’. In 2025 stelt het National Climate Resilience Council (NCRC) van Aruba ook een Nationale Adaptatie Strategie op.
Daarnaast zijn er sinds 2024 online ‘klimaateffectatlassen’ verschenen waarin de kwetsbaarheden van de BES-eilanden en Curaçao letterlijk in kaart worden gebracht. Er zijn bijvoorbeeld kaarten die diverse scenario’s laten zien voor de toekomstige kunstlijn van een eiland, waar de koraalriffen gezond zijn en waar niet of wat gebruikelijke routes zijn voor orkanen. In 2025 komen ook atlassen voor Aruba en Sint Maarten. De atlassen worden steeds verder aangevuld met nieuwe kennis.
In de rest van het artikel vind je een kort overzicht van de klimaatuitdagingen in het Caribisch deel van het koninkrijk en voorbeelden van initiatieven die hieraan werken.
"Het doel is om overheden, bewoners en gemeenschappen te helpen de gevolgen van klimaatverandering in hun eigen regio te begrijpen, zodat ze zich er beter op kunnen voorbereiden. "
BES-eilanden
De BES-eilanden zijn bijzondere gemeenten van Nederland, samen ook wel ‘Caribisch Nederland’ genoemd. Ieder eiland heeft zijn eigen uitdagingen, maar er zijn ook grote overeenkomsten. Ze willen allemaal meer doen om hun eiland te herbebossen, koraal en mangrove te herstellen, afvalwater te hergebruiken en regenwater op te vangen. Ook hebben ze last van duizenden loslopende grazers – vooral geiten – die de natuur kapot grazen.
In hun gezamenlijk Natuur- en milieubeleidsplan Caribisch Nederland 2020-2030 hebben de BES-eilanden vier doelen opgesteld: 1) de koraalriffen redden, 2) het behouden en herstellen van belangrijke natuur, 3) duurzaam land- en watergebruik voor de economie en 4) voorwaarden creëren voor duurzame resultaten. Of meer concreet: de waterkwaliteit moet worden verbeterd, niet-inheemse planten en dieren worden bestreden, het toerisme moet in balans komen met de natuur en er is aandacht voor onderwijs en bewustwording.
Bonaire
Bonaire is het eiland dat het verst is met zijn klimaatplannen. Dat moet ook wel, want volgens onderzoek van de VU kunnen de natuurgebieden de saliñas, Lac Bay en Klein Bonaire in 2050 al onder water staan door de stijgende zeespiegel. Ook zoetwatergrotten met vleermuizen, garnalen en schaaldieren verzilten en komen onder water te staan. Naast natuur wordt cultuur bedreigd: zowel het drinkwaterbedrijf als de historische slavenhutjes dreigen opgeslokt te worden door de zee.
Om de natuur in en rond Lac Bay op Bonaire te herstellen en hier duurzaam toerisme mogelijk te maken is de Stichting Nationale Parken Bonaire (STINAPA) opgericht. STINAPA wil onder andere de waterkwaliteit van de baai onderzoeken en zeegras terugbrengen. Gezond zeegras en koraal is niet alleen goed voor de dieren, maar helpt de kust ook om zand vast te houden. STINAPA werkt daarnaast aan een koraalkwekerij. In het meest pessimistische scenario zijn in 2050 namelijk nog maar 13 van 86 duikspots voor koraal over en aan het einde van de eeuw kan al het koraal rond Bonaire verdwenen zijn.
In 2019 is het project Mangrove Maniacs gestart, bestaande uit vrijwilligers die zich inzetten om mangrovebossen te beschermen en aangetaste mangroves te herstellen. De vrijwilligers onderhouden bestaande watergangen en graven nieuwe, zodat het water uit de baai ook de achterste delen van het bos kan bereiken. Ze zorgen dat het water zich continu kan verversen en het bos gezond blijft.
We blijven aan de kust met de Rotterdamse start-up RoffaReefs, die in de wateren rond Bonaire probeert rifvissen te helpen met drijvende ‘kraamkamers’. De vissen kunnen hierdoor opgroeien in het water waar de eieren zijn afgezet.
Saba
Op Saba is een belangrijk deel van de infrastructuur kwetsbaar voor overstromingen en hoge golven. Het drinkwaterbedrijf ligt bijvoorbeeld op het laagste deel van het eiland. Dat geldt ook voor de haven, terwijl Saba voor energie en voedsel afhankelijk is van andere eilanden. Wat als daar een natuurramp plaatsvindt? Dan heeft Saba ook een probleem.
De focus van de klimaatplannen van Saba ligt daarom op meer zelfvoorzienend worden. Het eiland werkt aan een kringloopeconomie en de zonneparken op het eiland leveren al 40% van de elektriciteitsvraag op een zonnige dag. Een extra zonnepark is in aanbouw om daar 89% van te maken. Verder vangen steeds meer huizen regenwater op en is er een speciale kwekerij opgericht. Hier worden gewassen geteeld in buizen met water (hydrocultuur) die in een soort bunker kunnen worden gezet tijdens orkanen. Zo blijft er genoeg voedsel op het eiland.
Ook op Saba staat de natuur onder druk. Door de stijgende temperatuur kunnen de nevelwouden alleen op grotere hoogte groeien, waar genoeg waterdamp is. De andere delen van het woud drogen uit en worden kwetsbaar voor cyclonen en natuurbranden. Een van de dingen die Saba wil doen is ecosysteemdiensten invoeren, waarbij het beheer van natuur wordt betaald.
Sint Eustatius
Ook op Sint Eustatius spelen de problemen met droge nevelwouden en de afhankelijkheid van andere eilanden. Het eiland is afhankelijk van regenwater voor de watervoorziening en de waterfabriek ligt ook nog eens direct aan zee. Ook de olieterminal, archeologisch erfgoed, de elektriciteitsfabriek en veel hotels en restaurants liggen in de gevarenzone voor overstroming.
Om qua voedsel zelfvoorzienend te worden wil Sint Eustatius afstappen van monocultuur in de landbouw. Door altijd één gewas te kweken maak je de bodem kwetsbaar en op lange termijn minder vruchtbaar. Maar wisselende gewassen kweken, dat is lastig voor de landbouwsector. Daarom wordt er onderzoek gedaan naar boslandbouw, waarin je met veel verschillende soorten eetbare bomen en struiken een vruchtbare bosrand nabootst. Goed voor de biodiversiteit en hopelijk ook voor de voedselproductie!
In 2023 is ten slotte de St. Eustatius National Parks Foundation samen met Hogeschool Van Hall Larenstein en de Saba Conservation Foundation begonnen aan koraalherstel door diadeemzee-egels te kweken. Deze zee-egels beschermen het koraal tegen algen.
Curaçao
Curaçao heeft een eigen Routekaart Klimaatstrategie: Kòrsou na kaminda. Deze strategie bevat vier doelen: 1) de risico’s in kaart brengen, 2) op een rechtvaardige manier CO2-neutraal worden, 3) de weerbaarheid tegen klimaatverandering versterken en 4) capaciteit opbouwen en bewustwording creëren. Curaçao werkt aan beter beschermde natuurgebieden, slimmer waterbeheer, een klimaatbestendige gebouwde omgeving, beter kustbeheer, voedselzekerheid en een diverse economie, zodat het land niet te veel afhankelijk is van toerisme.
Er zijn een aantal mooie initiatieven die klimaatverandering op de kaart zetten in Curaçao. Ten eerste is er de klimaatatlas, de KlimaKòrsou, waar naast kaarten met klimaatgegevens ook zes verhalen te vinden zijn van de Curaçaose schrijver Tyson Hill. Hill maakt in deze verhalen de gevolgen van klimaatverandering voelbaar met verhalen als ‘De droge dagen van boer Omar’ en ‘Lisa en de extreme hitte’.
In 2023 zorgde de meteorologische dienst van Curaçao voor meer bewustwording met het wijkprogramma ‘Kambio di klima den bo bario, bo ta kla p'e?’ (‘Klimaatverandering in jouw wijk, ben jij er klaar voor?’). Als onderdeel van het Curaçao Climate Change Platform bezocht de dienst buurten om te praten over klimaatverandering en wat mensen kunnen doen voor hun buurt en zichzelf.
Een technisch initiatief is Zen Farm. Net als op Saba kweekt Zen Farm gewassen in buizen gevuld met water (hydrocultuur). Het gaat om groenten als kool, wortel en spinazie, die normaal alleen in een koel klimaat groeien. Er is ook de boerderij Nos Kunuku, die hydrocultuur combineert met biologische teelt op zonne-energie, en D’Farm houdt zich bezig met het kweken van onder andere sla en verse munt.
Aruba en Sint Maarten
Ook Aruba en Sint Maarten, twee zelfstandige landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden, werken aan klimaatplannen. Net als op de BES-eilanden is er aandacht voor ongezond koraal, verdwijnende mangroves en afbrokkelende kustgebieden.
Het National Climate Resilience Council van Aruba presenteert in 2025 de Nationale Adaptatie Strategie. De infrastructuur moet worden heringericht, natuur beschermd en woongebieden aangepast aan het nieuwe klimaat. Hoe worden bejaardentehuizen bijvoorbeeld aangepast op de hogere temperaturen? Wat betekent die temperatuur voor de arbowetgeving? En hoe zorg je dat nieuwe woningen bestand zijn tegen overstromingen?
Sint Maarten heeft als extra uitdaging dat het land zijn eiland deelt met het Franse Saint Martin. Dat maakt het ingewikkelder om plannen te maken die het hele eiland klimaatbestendig maken. En dat terwijl Sint Maarten een belangrijke doorvoerhaven is voor Saba en Sint Eustatius. Dus als er iets misgaat op Sint Maarten, zijn ook die eilanden de dupe.
Het is duidelijk dat op alle Caribische eilanden nog veel moet gebeuren om de gevolgen van klimaatverandering het hoofd te bieden. Gelukkig is er ook veel bereidheid om concreet aan de slag te gaan voor een veilige toekomst en zijn de eerste stappen hiervoor in gang gezet.
